Canguilhem, Georges

Georges Canguilhem, (Ζορζ Κανγκιλέμ, 1904-1995)

Ο Ζορζ Κανγκιλέμ υπήρξε μία από τις σημαντικότερες μορφές των μεταπολεμικών γαλλικών γραμμάτων, κορυφαίος ιστορικός και φιλόσοφος της επιστήμης (ειδικά των βιο-ιατρικών επιστημών), αλλά και «φιλόσοφος της ζωής», σύμφωνα με τον τίτλο του βιβλίου που αφιερώνει σε αυτόν ο μαθητής του Φρανσουά Νταγκονιέ [François Dagognet] (Georges Canguilhem: Philosophe de la vie. Le Plessis-Robinson (Essonne), Institut Synthélabo pour le progrès de la con¬naissance, 1997). Ο καθοριστικός ρόλος του Κανγκιλέμ στην άνθηση της γαλλικής σκέψης δεν περιορίζεται μόνο στο εξαιρετικής πυκνότητας και πρωτοτυπίας έργο του, αλλά και στη διαρκή του παρουσία στον γαλλικό εκπαιδευτικό θεσμό, όπου έχαιρε απεριόριστου κύρους και ανυπόκριτου σεβασμού. Γεννημένος στη νοτιοδυ¬τική Γαλλία το 1904, ο Κανγκιλέμ βρέθηκε με υποτροφία στο φημισμένο Λύκειο Henri IV του Παρισιού και μετά, το 1924, στο άδυτο της Ecole Normale Supérieure, στη θρυλική τάξη του Ζαν-Πωλ Σαρτρ (Jean-Paul Sartre), του Ρείμόν Αρον [Raymond Aron], του Πωλ Νιζάν (Paul Nizan) και του Ντανιέλ Λαγκάς (Daniel Lagache), και μόλις με ένα χρόνο διαφορά από τον Μορίς Μερλώ-Ποντί (Maurice Merleau-Ponty) και τον Ζαν Καβαγιές (Jean Cavaillès). Μετά την υφηγεσία του στη φιλοσοφία, στράφηκε αρχικά στη διδασκαλία στη μέση εκπαίδευση, μέχρι το 1940, οπότε και παραιτήθηκε επειδή δεν θέλησε να αποδώσει τον υποχρεωτικό όρκο στο καθεστώς του Βισί. Παράλληλα, η ακαδημαϊκή ειδίκευση του στην ιστορία των επιστημών τον ώθησε να ακολουθήσει πλήρεις ιατρικές σπουδές, τις οποίες ολοκλήρωσε το 1943, με την περίφημη διατριβή του, το Δοκίμιο επί ορισμένων προβλημάτων που αφορούν το κανονικό και το παθολογικό, που έμελλε να αποβεί ένα κείμενο αναφοράς για τη γαλλική φιλοσοφία φιλοσοφία, στράφηκε αρχικά στη διδασκαλία στη μέση εκπαί¬δευση, μέχρι το 1940, οπότε και παραιτήθηκε επειδή δεν θέλησε να αποδώσει τον υποχρεωτικό όρκο στο καθεστώς του Βισί. Παράλληλα, η ακαδημαϊκή ειδίκευση του στην ιστο¬ρία των επιστημών τον ώθησε να ακολουθήσει πλήρεις ιατρικές σπουδές, τις οποίες ολοκλήρωσε το 1943, με την περίφημη διατριβή του, το Δοκίμιο επί ορισμένων προβλημάτων που αφορούν το κανονικό και το παθολογικό, που έμελλε να αποβεί ένα κείμενο αναφοράς για τη γαλλική φιλοσοφία.
Κατά τη γερμανική κατοχή στρατεύεται στην αντίσταση (μαζί με το φίλο και συμφοιτητή του Ζαν Καβαγιές, ιδιοφυή μαθηματικό και φιλόσοφο της επιστήμης, που τουφεκίστηκε από την Γκεστάπο το 1944), και συμμετέχει ως γιατρός στους Μακί• αυτή ήταν και η μόνη περίοδος της ζωής του που άσκησε την ιατρική. Μετά τον πόλεμο, την αντίσταση και την επιβίωση, ο Κανγκιλέμ θα θεωρήσει ότι είχε να υπερασπιστεί την ορθολογική φιλοσοφία και την καθολικότητα υπηρετώντας με προσήλωση το θεσμό που προσιδιάζει σε αυτές, το πανεπιστήμιο. Αναλαμβάνει καθήκοντα γενικού επιθεωρητή στην εκπαίδευση με αρμοδιότητα τη φιλοσοφία, ενώ παράλληλα εκπονεί υπό την επίβλεψη του Γκαστόν Μπασελάρ (Gaston Bachelard) τη διατριβή του στη φιλοσοφία και την ιστορία των επιστημών με το επίσης εξαιρετικά σημαντικό κείμενο του για τη Διαμόρφωση της έννοιας του αντανακλαστικού στον 16ο και τον 17ο αιώνα. Το 1955 διαδέχεται τον Μπασελάρ στην έδρα Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Επιστημών της Σορβόνης και στη διεύθυνση του Ινστιτούτου Ιστορίας των Επιστημών και των Τεχνικών, τις οποίες διατηρεί έως τη συνταξιοδότηση του το 1971. Παρέ¬μεινε συγγραφικά ενεργός μέχρι το θάνατο του, το 1995, κρα¬τώντας ωστόσο πάντα τις αποστάσεις του από το γαλλικό μοντέλο του δημόσιου διανοουμένου. Η εργογραφία του περιλαμβάνει έναν μικρό αριθμό βιβλίων, τα περισσότερα από τα οποία είναι συλλογές μικρότερων κειμένων:
– Essai sur quelques problèmes concernant le normal et le pathologique. Publications de la Faculté des Lettres de Strasburg, 1943, αρ. 100, 2η έκδ., Les Belles Lettres, Παρίσι 1950.
– La connaissance de la vie, Hachette, Παρίσι 1952, νέα έκδοση, επαυξημένη, Vrin, Παρίσι 1965.
– La formation du concept de réflexe aux XVIe et XVIIe siècles. Presses Universitaires de France, Παρίσι 1955, νέα έκδοση, αναθεωρημένη, Vrin, Παρίσι 1977.
– Le Normal et le pathologique (3η έκδοση της διατριβής του 1943, με την προσθήκη των Nouvelles réflexions sur le normal et le pathologique), Presses Universitaires de France, Παρίσι 1966. Études d’histoire et de philosophie des sciences, Vrin, Παρίσι 1968, 5η αναθεωρημένη έκδοση, 1983.
– Idéologie et rationalité dans l’histoire des sciences de la vie. Nouvelles études d’histoire et de philosophie des sciences, Vrin, Παρίσι 1977 (Από το προλογικό σημείωμα του Γιώργου Φουρτούνη στο Ζ. Κανγκιλέμ, Το κανονικό και το παθολογικό).

ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΚΑΝΓΚΙΛΕΜ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Το κανονικό και το παθολογικό, μτφρ.-επιμέλεια-επίμετρο Γιώργος Φουρτούνης, εισαγωγή Μισέλ Φουκό, εκδόσεις νήσος, Αθήνα 2007.

Τι είναι μια επιστημονική ιδεολογία; εισαγωγή-μτφρ. Ευστάθιος Βέλτσος, Πλέθρον / μικρόσκοσμος, Αθήνα 2016.

ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΚΑΝΓΚΙΛΕΜ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

«Η ιστορία των επιστημών στο επιστημολογικό έργο του Γκαστόν Μπασλάρ», μτφρ. Στάθης Μπάλιας, στο Γεράσιμος Κουζέλης (επιμ.), Επιστημολογία: Κείμενα, β’ αναθεωρημένη έκδοση, νήσος, Αθήνα 1997, σσ. 358-373.

«Ο ρόλος της επιστημολογίας στη σύγχρονη ιστοριογραφία της επιστήμης», μτφρ. Στάθης Μπάλιας, στο Γεράσιμος Κουζέλης (επιμ.), Επιστημολογία: Κείμενα, β’ αναθεωρημένη έκδοση, νήσος, Αθήνα 1997, σσ. 374-394.

«Θάνατος του ανθρώπου ή εξάντληση του cogito;» στο Μ. Foucault, Η Αρχαιολογία της γνώσης, μτφρ. Κ. Παπαγιώργης, εκδ. Εξάντας, Αθήνα 1987, σσ. 321-347.

ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΚΑΝΓΚΙΛΕΜ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Βέλτσος, Ευστάθιος, Georges Canguilhem (1904-1995): Ιδέες, έννοιες και μέθοδοι ζωής, Καστανιώτης, Αθήνα 2018.

Macherey, Pierre, Από τον Κανγκιλέμ στον Φουκώ: Η δύναμη των κανόνων, μτφρ. Τάσος Μπέτζελος, Πλέθρον, Αθήνα 2010.

ΑΡΘΡΑ ΓΙΑ ΚΑΝΓΚΙΛΕΜ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Στυλιανού, Άρης, «Κανόνες και κανονιστικότητα: Φουκώ και Κανγκυλέμ», Νέα Εστία, Τόμος 169^ος, Τεύχος 1843, Απρίλιος 2011, σσ. 657-665.

Φουρτούνης, Γιώργος, «Επίμετρο: Ο Κανγκιλέμ και η κανονιστικότητα», στο Ζ. Κανγκιλέμ, Το κανονικό και το παθολογικό, μτφρ.-επιμέλεια-επίμετρο Γιώργος Φουρτούνης, Νήσος, Αθήνα 2007, σσ. 377-430.

——–, Γιώργος Φουρτούνης, «Κανγκιλέμ: κανονιστικότητα και επιστήμη», Ο Πολίτης, τχ. 159, Οκτώβριος 2007, σσ. 30-36.

Αλτουσέρ, Λουί, «Επιστημολογία και ιστορία των επιστημών» (προλογικό σημείωμα στο κείμενο του Πιερ Μασερέ «Η φιλοσοφία της επιστήμης του Ζορζ Κανγκιλέμ, Επιστημολογία και Ιστορία των Επιστημών», Φεβρουάριος 1964) μτφρ. Τ. Μπέτζελος, Περιοδικό Εκτός Γραμμής, τχ. 25, Απρίλιος 2010.

Φουκό, Μισέλ, «Ζορζ Κανγκιλέμ: ο φιλόσοφος του σφάλματος», μτφρ. Χλόη Μπαλλα, στο Ζ. Κανγκιλέμ, Το κανονικό και το παθολογικό, μτφρ.-επιμέλεια-επίμετρο Γιώργος Φουρτούνης, Νήσος, Αθήνα 2007, σσ. 21-43. Επίσης στο Γεράσιμος Κουζέλης (επιμ.), Επιστημολογία: Κείμενα, β’ αναθεωρημένη έκδοση, νήσος, Αθήνα 1997, σσ. 395-412.

ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΕΣ ΓΙΑ ΚΑΝΓΚΙΛΕΜ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Μπαρτσίδης, Μιχάλης, «Η άγρια ευρυθμία των κανόνων» (για Το κανονικό και το παθολογικό), περιοδικό Θέσεις, τχ. 114, Ιανουάριος-Μάρτιος 2011.

ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΕΣ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΓΙΑ ΚΑΝΓΚΙΛΕΜ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Βαμπούλης, Επαμεινώνδας, «Μασερέ: Από τον Κανγκιλέμ στον Φουκώ» (Βιβλιοκρισία του Pierre Macherey, Από τον Κανγκιλέμ στον Φουκώ. Η δύναμη των κανόνων (Αθήνα: Πλέθρον 2010). Κριτικά 2011-03.

Καλογνώμης, Άκης, «Οι κανόνες στη ζωή και την ιστορία» (Βιβλιοκρισία του Pierre Macherey: Από τον Κανγκιλέμ στον Φουκώ. Η δύναμη των κανόνων, Πλέθρον, Αθήνα 2010), Η Καθημερινή, 22 Φεβρουαρίου 2011.

Σίμος, Χρήστος, «Οι κανόνες και οι επιστήμες, οι υποκειμενικότητες και η ηθική» (Βιβλιοκρισία του Pierre Macherey, Από τον Κανγκιλέμ στον Φουκώ. Η δύναμη των κανόνων, Πλέθρον, Αθήνα 2010), Η Αυγή της Κυριακής, 3 Ιουλίου 2011.

ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ΔΙΑΤΡΙΒΕΣ ΓΙΑ ΚΑΝΓΚΙΛΕΜ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

Καραστεργίου, Ανέστης, Η επιστημολογία του Κανγκιλέμ και η σχέση ανθρώπου – μηχανής, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο, 2020.

ΟΜΙΛΙΕΣ ΓΙΑ ΚΑΝΓΚΙΛΕΜ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Ανέστης Καραστεργίου, «Κανγκιλέμ: Επιστημολογία των επιστημών της ζωής και σχέση οργανικού-μηχανικού», Τετάρτη 24 Νοεμβρίου 2021, 19:00 – 21:00, στην αίθουσα Γ3, του Παντείου Πανεπιστημίου. Ο Ανέστης Καραστεργίου είναι διδάκτορας του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο. Διοργάνωση: Σεμινάριο Φιλοσοφίας και Πολιτικής Θεωρίας Μεταπτυχιακών και Υπ. Διδακτόρων.

Στάθης Βέλτσος, «Ο Canguilhem πριν το Κανονικό και Παθολογικό», Τετάρτη 4 Μαρτίου 2014, ώρα: 19.30, Φιλοσοφικό Καφενείο Dasein, Πολυχώρος Άνεσις, Λεωφ. Κηφισίας 14, Αμπελόκηποι, 2ος όρ. Ο Στάθης Βέλτσος είναι Χημικός, Δρ. Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Επιστημών και της Τεχνολογίας, Πανεπιστημίου Αθηνών.

Wikipedia/Georges Canguilhem