Lévinas, Emmanuel

(Εμμανουέλ Λεβινάς, 1906-1995)

Ο Εμμανουέλ Λεβινάς (Emmanuel Lévinas) γεννήθηκε στο Κόβνο της Λιθουανίας στις 30 Δεκεμβρίου 1905 με το παλαιό ημερολόγιο ή στις 12 Ιανουαρίου 1906 με το νέο. Στο ρωσικό σχολείο όπου πήγε έλαβε κλασική παιδεία (στην οποία κεντρική θέση κατείχαν οι ρώσοι συγγραφείς) αλλά, παράλληλα, έμαθε εβραϊκά και μελέτησε τη Βίβλο από πολύ μικρή ηλικία. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος ανάγκασε την οικογένειά του να μετακινηθεί στο Χάρκοβο (σήμερα δεύτερη μεγαλύτερη πόλη στην Ουκρανία), όπου έζησε και την Οκτωβριανή Επανάσταση.

Το 1923 εγκαταστάθηκε στη Γαλλία, όπου ακολούθησε σπουδές φιλοσοφίας στο Στρασβούργο. Την εποχή αυτή άρχισε και η φιλία του με τον Γάλλο λογοτέχνη και φιλόσοφο Μορίς Μπλανσό (Maurice Blanchot, 1907-2003). Πέρασε όλο το ακαδημαϊκό έτος 1928-29 στο Φράιμπουργκ (Freiburg), κοντά στον Έντμουντ Χούσερλ (Edmund Husserl, 1859-1938), ενώ έγινε επίσης δεκτός στο σεμινάριο του Μάρτιν Χάιντεγκερ (Martin Heidegger, 1889-1976). Το 1930 υποστήριξε και δημοσίευσε τη διατριβή του 3ου κύκλου, με θέμα: Θεωρία της εποπτείας στη φαινομενολογία του Χούσερλ (Théorie de l‘intuition dans la phénoménologie de Husserl). Απέκτησε τη γαλλική υπηκοότητα και εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου παρακολούθησε τα μαθήματα του Λεόν Μπρενσβίγκ (Léon Brunschwicg) και συνδέθηκε με τον Γκαμπριέλ Μαρσέλ. Το 1936 δημοσίευσε το Περί απόδρασης ( De l’’évasion). Το 1940 συνελήφθηκε αιχμάλωτος (είχε επιστρατευθεί την προηγούμενη χρονιά) για να περάσει όλα τα χρόνια του πολέμου σε στρατόπεδο στη Γερμανία. Το 1947 έγινε Διευθυντής της École Normale Israélite Orientale (ENIO). Μελετά το Ταλμούδ, με δάσκαλο τον Σουσανί ενώ δημοσιεύει το Από την ύπαρξη στο υπάρχον (De l‘existence à l‘existant), το οποίο είχε γραφτεί, κατά μεγάλο μέρος, στην αιχμαλωσία. Δίνει διαλέξεις στο Collège Philosophique του Ζαν Βαλ (Jean Wall), με θέμα «Ο χρόνος και το Άλλο» («Le Temps et l’Autre»), που θα δημοσιευτούν τον επόμενο χρόνο. Το 1949 εκδίδει το Ανακαλύπτοντας την ύπαρξη με τον Χούσερλ και τον Χάιντεγκερ (En découvrant l‘existence avec Husserl et Heidegger). Το 1957, αρχίζουν τα Colloques des intellectuels juifs de langue française, στα οποία ο Λεβινάς συμμετέχει ενεργά από την πρώτη χρονιά και στα οποία θα παρουσιάσει, από χρόνο σε χρόνο, τα ταλμουδικά σχόλιά του. Το 1961 δημοσιεύει τη διατριβή του Ολότητα και άπειρο (Totalité et infini), στη συλλογή «Phaenomenologica» των εκδόσεων Nijhoff της Χάγης, ενώ, εκλέγεται καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Πουατιέ. Το 1963 εξέδωσε το Δύσκολη ελευθερία (Difficile liberté), συλλογή δοκιμίων για τον εβραϊσμό. Το 1967 εκλέχθηκε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ναντέρ (Paris Χ). Το 1968 κυκλοφορεί το Tέσσερις ταλμουδικές μελέτες (Quatre lectures talmudiques). Από το 1973 έως το 1976 διδάσκει στη Σορβόννη, οπότε και συνταξιοδοτήθηκε.

Από το 1973 και έκτοτε δημοσιεύει τα εξής βιβλία: O ανθρωπισμός του άλλου ανθρώπου (L‘Humanisme de l‘autre homme), Άλλως του είναι ή επέκεινα της ουσίας (Autrement qu‘être ou au–delà de l‘essence, 1974), το οποίο για πολλούς θεωρείται το κορυφαίο έργο του, Kύρια ονόματα (Noms propres, 1976, συλλογή δοκιμίων για διάφορους συγγραφείς), Για τον Mωρίς Mπλανσό (Sur Maurice Blanchot), Από το ιερό στο άγιο. Πέντε νέες ταλμουδικές μελέτες (Du sacré au saint, 1977). O Θεός που έρχεται στην ιδέα (De Dieu qui vient à l‘idée, 1982), Tο επέκεινα του εδαφίου. Tαλμουδικές μελέτες και λόγοι (L‘au–delà dit verset, 1982), Ηθική και άπειρο (Ethique et Infini, 1982), Yπέρβαση και σαφήνεια (Transcendance et Intelligibilité, 1984), Εκτός θέματος (Hors sujet, 1987), Την ώρα των εθνών (A l‘heure des nations, 1988), Mεταξύ μας. Δοκίμια για το σκέπτεσθαι-το-άλλο (Entre nous. Essais sur le penser-à-l‘autre), O Θεός, ο Θάνατος και ο Xρόνος (Dieu, la Mort et le Temps, 1993) (Πρόκειται για την έκδοση, από τον Jacques Rolland, των μαθημάτων του Λεβινάς στη Σορβόνη, κατά την τελευταία χρονιά της διδασκαλίας του (1975-76), Eλευθερία και επιταγή (Liberté et Commandement, 1994), Tα απρόοπτα της ιστορίας (Les imprévus de l‘histoire, 1994).

Ο Εμμανουέλ Λεβινάς απεβίωσε στο Παρίσι στις 25 Δεκεμβρίου 1995

(Το παραπάνω εργοβιογραφικό σημείωμα βασίζεται σε κείμενο του Σταύρου Ζουμπουλάκη στο Αντί, τχ. 595, 5 Ιανουαρίου 1996, σ. 50).

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΛΕΒΙΝΑΣ

ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΛΕΒΙΝΑΣ

Από την ύπαρξη στο υπάρχον, μτφρ. Κωστής Παπαγιώργης, Ίνδικτος, Αθήνα 1996.

Ηθική και άπειρο. Διάλογοι με τον Φιλίπ Νεμό, μτφρ. Κωστής Παπαγιώργης, Ίδνικτος, Αθήνα 2007.

Ελευθερία και εντολή, μτφρ. Μιχάλης Πάγκαλος, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα 2007.

Μερικές σκέψεις για τη φιλοσοφία του χιτλερισμού, επιμ. Παναγιώτης Καλαμαράς, Άννα Τουσλούφη-Λάγιου, Ελευθεριακή Κουλτούρα, Αθήνα 2013.

Ολότητα και άπειρο. Δοκίμιο για την εξωτερικότητα (pdf), μτφρ. Κωστής Παπαγιώργης, Εκδόσεις Εξάντας, Αθήνα 1989 (εξαντλημένο).

Πάουλ Τσέλαν, από το είναι στο άλλο, μτφρ.-επίμ. Θωμάς Συμεωνίδης, Σαιξπηρικός, Θεσ/νίκη 2020.

Τέσσερις ταλμουδικές μελέτες, β’ έκδοση, προλεγόμενα-μτφρ.- σημειώσεις Σταύρος Ζουμπουλάκης, Πόλις, Αθήνα 2004.

ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΛΕΒΙΝΑΣ

«Είναι η οντολογία θεμελιώδης;», μτφρ. Χρήστος Μαρσέλλος, Νέα Εστία, τχ. 1814, Σεπτέμβριος 2008, σσ. 227-238.

«Ελευθερία και εντολή», στου ιδίου Ελευθερία και εντολή, μτφρ. Μιχάλης Πάγκαλος, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα 2007, σσ. 9-36.

«Ένας Θεάνθρωπος;», μτφρ. Μιχάλης Πάγκαλος, Άνθρωπος, τχ. 1, Ιανουάριος-Απρίλιος 2020, σσ. 20-30.

«Η έννοια της αλήθειας στον Κίρκεγκωρ. Μια παρέμβαση», επιλογή-μτφρ. Γιώργος Γιαννόπουλος, Ένεκεν, τχ. 38, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2015, σσ. 138-140.

«Η ηθική ως πρώτη φιλοσοφία», μτφρ. Δημήτρης Αγγελής, Νέα Ευθύνη, τεύχος 10, Μάρτιος – Απρίλιος 2012, σσ. 127-138.

«Η κιβωτός και η μούμια», μτφρ. Μιχάλης Πάγκαλος, Νέα Ευθύνη, τεύχος 10, Μάρτιος – Απρίλιος 2012, σσ. 155-156.

«Η φιλοσοφία και η ιδέα του απείρου», μτφρ. Χρήστος Μαρσέλλος, Νέα Εστία, Τεύχ. 1814, Σεπτέμβριος 2008, σσ. 239-256.

«Μεταφυσική και υπέρβαση» (από το Totalité et Infini), μτφρ.-σημ. Νάσος Νασοφίδης, στο Κωνσταντίνος Ι. Βουδούρης, Μεταφυσική: Απόψεις πάνω στη σύγχρονη μεταφυσική, Αθηναϊκός Κύκλος Φιλοσοφίας, Αθήνα 1984, σσ. 241-269.

«Οφθαλμός αντί οφθαλμού», μτφρ. Δημήτρης Τσινικόπουλος, Νέα Ευθύνη, τεύχος 10, Μάρτιος – Απρίλιος 2012, σσ. 157-159.

«Πάουλ Τσελάν: Από το Είναι στο Άλλο», μτφρ. Δημήτρης Ελευθεράκης, Νέα Ευθύνη, τεύχος 10, Μάρτιος – Απρίλιος 2012, σσ. 178-184.

«Τα δικαιώματα του ανθρώπου και τα δικαιώματα του άλλου ανθρώπου», επιλογή-μτφρ. Βίκυ Ιακώβου, Ένεκεν, τχ. 38, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2015, σσ. 57-67.

«Το παράδοξο της ηθικής», μτφρ. Χρύσανθος Κωνσταντίνου & Μιχάλης Πάγκαλος, Άνθρωπος, τχ. 10, Ιούνιος – Σεπτέμβριος 2023, σσ. 15-29.

«Το υπερβατικό και το υψηλό», στου ιδίου Ελευθερία και εντολή, μτφρ. Μιχάλης Πάγκαλος, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Αθήνα 2007, σσ. 37-96.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

«Εμμανουέλ Λεβινάς» (συνέντευξη στον Κριστιάν Ντεκάν, 2 Νοεμβρίου 1980), στο Christian Delacampagne (επιμ.), Συζητήσεις με φιλοσόφους. Δεκαπέντε χρόνια γαλλικής φιλοσοφίας (1968-1983), μτφρ. Κ. Παπαγιώργης, επιμ. μτφρ. Μ. Παπανικολάου, Εκδόσεις Μελάνι, Αθήνα 2008, σσ. 167-179.

ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΛΕΒΙΝΑΣ

Δώδου, Μαριάννα, Η λογική της ετερότητας και η στοχαστική φαντασία στη σκέψη των Lévinas, Derrida και Corbin, Ρώμη, Θεσσαλονίκη, 2020.

Κόντος, Παύλος, Η φαινομενολογία της διυποκειμενικότητας: Husserl, Heidegger, Merleau-Ponty, Levinas, Κάλλιπος – Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις, Αθήνα 2022.

Ρήγου, Μυρτώ, Η ετερότητα του άλλου. Δοκίμιο για μια τρέχουσα μεταηθική, Πλέθρον, Αθήνα 1995, [Πρώτο μέρος: «Η ηθική ως ηθική του Άλλου», σσ. 21-54].

Ροζάνης, Στέφανος, Ο μεσσιανισμός και η ηθική φιλοσοφία του E. Levinas, Εκδόσεις Πόλις, Αθήνα 1997.

Derrida, Jacques, Adieu. Επικήδειος για τον Emmanuel Lévinas, μτφρ.-σημειώσεις Βαγγέλης Μπιτσώρης, Εκδόσεις Άγρα, Αθήνα 1996.

Pelluchon, Corine, Για να κατανοήσουμε τον Λεβινάς, μτφρ. Γιώργος Φαράκλας, Πόλις, Αθήνα 2022 [βιβλιοnet].

ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΤΟΝ ΛΕΒΙΝΑΣ

Κακολύρης, Γεράσιμος, Η ηθική της φιλοξενίας. Ο Ζακ Ντερριντά για την απροϋπόθετη και την υπό όρους φιλοξενία, Πλέθρον, Αθήνα 2017 (για την “ευθύνη” στον Λεβινάς, σσ. 67-72, ηθική σχέση και “τρίτος”, σσ. 187-206, “Έχει για τον Λεβινάς το ζώο πρόσωπο;”, σσ. 228-233).

Μπάτλερ, Τζούντιθ, «Ευάλωτη ζωή», στης ίδιας, Ευάλωτη ζωή. Οι δυνάμεις του πένθους και της βίας, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης, Κώστας Αθανασίου, εισαγωγή: Αθηνά Αθανασίου, Νήσος, Αθήνα 2009 (για το “πρόσωπο” στον Λεβινάς, σσ. 206-216).

——-, Λογοδοτώντας για τον εαυτό, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης, επιμέλεια-επίμετρο: Αθηνά Αθανασίου, Εκδόσεις Εκκρεμές, Αθήνα 2009 (για την “ευθύνη” στον Λεβινάς, σσ. 133-158).

Κρίτσλεϋ, Σάιμον, Ζητώντας το άπειρο. Ηθική της δέσμευσης / Πολιτική της αντίστασης, μτφρ. Αλέξανδρος Κιουπκιολής, Εκκρεμές, Αθήνα 2012 («Εμμανουέλ Λεβινάς – το διχασμένο υποκείμενο», σσ. 74-82).

ΑΡΘΡΑ ΓΙΑ ΛΕΒΙΝΑΣ

Ανδρουλιδάκης, Κώστας, «Ε. Λεβινάς και Ι. Καντ – Παράλληλοι», Νέα Ευθύνη, τεύχος 10, Μάρτιος – Απρίλιος 2012, σσ. 139-145.

Αρτινός, Αποστόλης, «Η κατά μόνας διαμονή», στου ιδίου, Η ετεροτοπία της Καλύβας, Σμίλη, Αθήνα 2014 (επίσης στο leximata).

Δώδου, Μαριάννα, «Η “ανθρωπινότητα” του Άλλου ανθρώπου και η λογική των μορφών της στοχαστικής φαντασίας στη λεβινασιανή σκέψη», Φιλοσοφείν: επιστήμη, εύνοια, παρρησία, τχ. 21, Ιανουάριος 2020, σσ. 87-104.

——–, «Η δραματουργία του ανθρώπινου προσώπου στη φιλοσοφία των Emmanuel Lévinas και Baqlî Shîrâzî Rûzbehân», Περιοδικό Φιλοσοφείν, τχ. 3, Ιανουάριος 2011, σσ. 42-63.

——-, «Η έννοια της εξωτερικότητας και ο πλατωνικός Φαίδρος: Lévinas, Derrida και Ibn Hazm», Φιλοσοφείν, τχ. 10, Ιούνιος 2014, σσ. 91-114.

Ζουμπουλάκης, Σταύρος, «Εμμανουήλ Λεβινάς: η υπέρβαση του μεσσιανισμού», στο Στ. Ζουμπουλάκης (επιμ.), Η μεσσιανική ιδέα και οι μεταμορφώσεις της, Αθήνα: Άρτος Ζωής, 2011.

———–, «Λεβινάς εναντίον Σιμόν Βέιλ», Νέα Εστία, Τεύχ. 1814, Σεπτέμβριος 2008, σσ. 460-473.

———–, «Μνήμη Εμμανουήλ Λεβινάς», Περιοδικό Αντί, τχ. 595, 5 Ιανουαρίου 1996, σσ. 50-53.

———–, «Η συνάντηση του Άλλου από τον δρόμο της Βίβλου. Σχόλιο στην εισήγηση της Μυρτώς Ρήγου, “Το πρόσωπο στη φιλοσοφία του Ε. Levinas. H ηθική ως ηθική του Άλλου”», Δευκαλίων, τχ. 14, αρ. 1, Οκτώβριος 1995, σσ. 115-121.

Ιακώβου, Βίκυ, «Ο Φ. Τερζάκης “αναγνώστης” του Ε. Λεβινάς», Νέα Εστία, τχ. 1822, Μάϊος 2009, σσ. 1157-1171.

Κακολύρης, Γεράσιμος, «Η απειρότητα του άλλου: Η φαινομενολογία της διυποκειμενικότητας του Emmanuel Levinas», στο Παύλος Κόντος, Η φαινομενολογία της διυποκειμενικότητας: Husserl, Heidegger, Merleau-Ponty, Levinas, Κάλλιπος – Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις, Αθήνα 2022, σσ. 147-166.

——–, «Η αναγκαία νόθευση της ηθικής από το άλλο της: Η ανάγνωση του Λεβινάς από τον Ντερριντά στο Adieu», Ένεκεν, τχ. 38, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2015, σσ. 98-109.

Καλανδράνη, Άννα, «Ηθική και δικαιοσύνη στον Ουγκώ και τον Λεβινάς», Άνθρωπος, τχ. 1, Ιανουάριος-Απρίλιος 2020, σσ. 84-100.

Καλέργη, Μαρία, «Λεβινάς και Βέιλ στην Αδελφή μου του Σταύρου Ζουμπουλάκη», Άνθρωπος, τχ. 1, Ιανουάριος-Απρίλιος 2020, σσ. 49-57.

Κουτσούγερας, Δημήτρης, «“Το μάτι δε λάμπει, μιλάει”», Ένεκεν, τχ. 38, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2015, σσ. 127-137.

Κωνσταντίνου, Χρύσανθος, «Μια λεβινασιανή προσέγγιση στην Τσίλι του Άαρων Άππελφελντ», Άνθρωπος, τχ. 1, Ιανουάριος-Απρίλιος 2020, σσ. 58-72.

———-, «Η ταυτότητα και ο άλλος στον Εμμανουέλ Λεβινάς και στον Τσαρλς Ταίυλορ», Φρέαρ, τχ. 25, Μάιος 2019, σσ. 41-49.

——–, «Τα ζώα στη σκέψη του Εμμανουήλ Λεβινάς», Άνθρωπος, τχ. 10, Ιούνιος – Σεπτέμβριος 2023, σσ. 30-42.

Μανουσάκης, Παντελεήμων (Αρχιμ.), «Διαβάζοντας τον Λεβινάς Ενάντια στον Λεβινάς: Θάνατος, επιθυμία, γονιμότητα», Νέα Ευθύνη, τεύχος 10, Μάρτιος – Απρίλιος 2012, σσ. 170-176.

Μακρής, Σπύρος, «Emmanuel Levinas και Hannah Arendt: Βίοι παράλληλοι ή μια φαινομενολογία της ευθύνης ως υπευθυνότητα για τον Άλλο», Ένεκεν, τχ. 38, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2015, σσ. 69-82.

Μουζακίτης, Άγγελος, «Εαυτός, ετερότητα, δι-υποκειμενικότητα: Σχόλιο στην «Υποκατάσταση» του Emmanuel Levinas», Ένεκεν, τχ. 38, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2015, σσ. 83-97.

————, «Η ριζική ετερότητα ως θεραπευτική πρακτική: Ηθική, ψυχανάλυση, ψυχοθεραπεία», Νέα Ευθύνη, τεύχος 10, Μάρτιος – Απρίλιος 2012, σσ. 146-154.

Μουζέλης, Νίκος, «Ηθικός αντιθεμελιωτισμός: Buber, Lévinas, Krishnamurti», στου ιδίου, Νεωτερικότητα και θρησκευτικότητα. Εκκοσμίκευση-Φονταμενταλισμός-Ηθική, Πόλις, Αθήνα 2014.

Μπακονικόλα-Γιαμά, Έλση, «Ο ανθρωπισμός του Ε. Levinas», Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση, τόμος 17, τεύχος 51, Σεπτέμβριος 2000, σσ. 207-214.

Νασοφίδης, Νάσος, «Φιλοσοφία και μεταφυσική κατά τον Ε. Lévinas», στο Κωνσταντίνος Ι. Βουδούρης, Μεταφυσική: Απόψεις πάνω στη σύγχρονη μεταφυσική, Αθηναϊκός Κύκλος Φιλοσοφίας, Αθήνα 1984, σσ. 262-264.

Ξηροπαϊδης, Γιώργος, «Αυτονομία και ευθύνη», Περιοδικό Αντί, τεύχ. 595, 5 Ιανουαρίου 1996, σσ. 54-55.

Πάγκαλος, Μιχάλης, «Ηθική υποχρέωση, ελλειματικότητα και αγάπη», Άνθρωπος, τχ. 1, Ιανουάριος-Απρίλιος 2020, σσ. 31-48.

———-, «Πέρα από τη μέθη της γνώσης, της αυτάρκειας και της δύναμης: Βιττγκενστάιν και Λεβινάς για τη θρησκεία, τη γλώσσα και την υποκειμενικότητα», Ένεκεν, τχ. 38, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2015, σσ. 110-126.

———-, «Μονοθεϊσμός, ελευθερία, αυτονομία και εντολή στη σκέψη του Λεβινάς», Νέα Εστία, Τεύχ. 1814, Σεπτέμβριος 2008, σσ. 308-373.

———-, «Μοναδικότητα μέσα στην καθολικότητα. Σκέψεις για τον Λεβινάς και τον Μπεννί Λεβί», Νέα Ευθύνη, τεύχος 10, Μάρτιος – Απρίλιος 2012, σσ. 160-169.

——–, «Τα ζώα και το “ου φονεύσεις”: από τον Σβάιτσερ στον Λεβινάς», Άνθρωπος, τχ. 10, Ιούνιος – Σεπτέμβριος 2023, σσ. 43-62.

Παπαχαραλάμπους, Χάρης, «Η ανταποδοτική ποινή ανάμεσα στην ηθική της ετερότητας και στην επιταγή της κυριαρχίας – Μια “λεβινασιανή” χειρονομία», στο Χάρης Παπαχαραλάμπους, Χρήστος Παπαστυλιανός (επιμ.), Κυριαρχία, Ετερότητα, Δικαιώματα, Ευρασία, Αθήνα 2013, σσ. 179-248. Επίσης στο Χάρης Παπαχαραλάμπους, Μελέτες φιλοσοφίας δικαίου (2003-2022), Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα 2023, σσ. 217-284.

——–, «Η άπειρη ενοχή. Οι Αδελφοί Καραμάζωφ και ο Εμμ. Λεβινάς», στο Αχιλλεύς Κ. Αιμιλιανίδης, Παντελής Βουτουρής, Στέργιος Μήτας, Μαρίνος Πουργούρης (επιμ.), Λογοτεχνία και δίκαιο: Πτυχές μιας πολυσύνθετης σχέσης, Νομικές Εκδόσεις Hippasus, Λευκωσία 2020, 105-115. Επίσης στο Χάρης Παπαχαραλάμπους, Μελέτες φιλοσοφίας δικαίου (2003-2022), Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα 2023, σσ. 499-511.

Πρελορέντζος, Γιάννης, «Προφιλοσοφικές και φιλοσοφικές “τροφές” του Εμμανουέλ Λεβινάς», Νέα Εστία, Τεύχ. 1814, Σεπτέμβριος 2008, σσ. 374-459.

Πρώιμος, Κωνσταντίνος, «Επέκεινα του βιώματος και της μεταφοράς: προκαταρκτικές παρατηρήσεις για το πρόγραμμα μιας εικονοκλαστικής φιλοσοφίας της τέχνης με βάση το έργο του Emmanuel Levinas», Δευκαλίων, 28/1, Ιούνιος 2011, σσ. 82-100.

Ρήγου, Μυρτώ, «Το πρόσωπο στη φιλοσοφία του Ε. Levinas. H ηθική ως ηθική του Άλλου», Δευκαλίων, τχ. 14, αρ. 1, Οκτώβριος 1995, σσ. 107-113.

Ροζάκης, Δημήτρης, «Η αλήθεια της βούλησης και το εύθραυστο των ανθρωπίνων. Από τον Λεβινάς στον Αριστοτέλη», Νέα Εστία, tχ. 1814, Σεπτέμβριος 2008, σσ. 257-307.

Σιδηρόπουλος, Σταύρος, «Η ηθική της ευθύνης απέναντι στον άλλο στη σκέψη του Λεβινάς και της Βέιλ», Άνθρωπος, τχ. 1, Ιανουάριος-Απρίλιος 2020, σσ. 73-83.

Συμεωνίδης, Θωμάς, «Από την αναπαράσταση της βίας στη βία της αναπαράστασης», στο Μαρία Γιαγιάννου, Γιώργος Λαμπράκος, Δημήτρης Νάκος, Θωμάς Συμεωνίδης, Μεταμοντέρνο σώμα. Οι αναπαραστάσεις του σώματος στη σύγχρονη τέχνη, Γαβριηλίδης 2016.

Τερζάκης, Φώτης, «Emmanuel Lévinas και η ιδεολογική στρατηγική του ύστερου Σιωνισμού», στο Φ. Τερζάκης, Κρίση και ιδεολογίες στην αυγή του 21ου αιώνα Futura, Αθήνα 2009.

————, «“Αγαπητή Βίκυ Ιακώβου”: μια απάντηση για τον Λεβινάς», Σημειώσεις, τχ. 70, Δεκέμβριος 2009, σσ. 65-69.

Agamben, Giorgio, «Εισαγωγή» στο Ε. Levinas, Μερικές σκέψεις για τη φιλοσοφία του χιτλερισμού, επιμ. Παναγιώτης Καλαμαράς, Άννα Τουσλούφη-Λάγιου, Ελευθεριακή Κουλτούρα, Αθήνα 2013, σσ. 5-14.

Μπάτλερ, Τζούντιθ, «Ευθύνη», στης ιδίας, Λογοδοτώντας για τον εαυτό, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης, επιμέλεια-επίμετρο Αθηνά Αθανασίου, Εκδόσεις Εκκρεμές, Αθήνα 2009, σσ. 135-158.

———, «Ευάλωτη ζωή», στης ιδίας, Ευάλωτη ζωή. Οι δυνάμεις του πένθους και της βίας, μτφρ. Μιχάλης Λαλιώτης, Κώστας Αθανασίου, εισαγωγή: Αθηνά Αθανασίου, Νήσος, Αθήνα 2009, σσ. 203-232.

Ντεριντά, Ζακ, «Βία και μεταφυσική. Δοκίμιο για τη σκέψη του Εμμανουέλ Λεβινάς», Η γραφή και η διαφορά, μτφρ. Κωστής Παπαγιώργης, Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2003, σσ. 89-220.

——–, «Βία και μεταφυσική. Δοκίμιο πάνω στη σκέψη του Emmanuel Levinas», μτφρ.-σημ.-εισ. σημείωμα Ευγενία Νικολαῒδου, στο Κωνσταντίνος Ι. Βουδούρης, Μεταφυσική: Απόψεις πάνω στη σύγχρονη μεταφυσική, Αθηναϊκός Κύκλος Φιλοσοφίας, Αθήνα 1984, σσ. 57-122.

Μαριόν, Ζαν Λυκ, «Ένα σχόλιο για τον Λεβινάς» (από το βιβλίο του A vrai dire. Une conversation), μτφρ. Γιώργος Γρηγορίου, Άνθρωπος, τχ. 7, Ιούνιος-Σεπτέμβριος 2022, σσ. 14-15.

Mosès, Stéphane, «Στην καρδιά ενός χιάσματος: Ντερριντά και Λεβινάς, Λεβινάς και Ντεριντά», μτφρ. Αριέλλα Ασέρ, επιμ. Σάββας Μιχαήλ, Περιοδικό αληthεια, τεύχος 1, Άνοιξη 2007, σσ. 113-133.

ΑΡΘΡΑ ΓΙΑ ΛΕΒΙΝΑΣ ΣΕ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ

Κακολύρης, Γεράσιμος, «Εμμανουέλ Λεβινάς: Ο φιλόσοφος της ευθύνης», εφημ. Ελευθερία, σειρά: «Πρόσωπα και ιδέες», επιμ. σειράς: Αχιλλέας Ε. Κούμπος, Κυριακή 4 Φεβρουαρίου 2018.

Νικολέτος, Νίκος, «Πανδημία, βιοπολιτική και η ευθύνη ως ηθική σχέση των ανθρώπινων υποκειμένων», Η Εφημερίδα των Συντακτών, 3 Μαΐου 2021.

Γουέντλαντ, Άαρον Τζέιμς, «Τι οφείλουμε ο ένας στον άλλο;» (Μια λεβινασική προσέγγιση της ηθικής μας ευθύνης απέναντι στους πρόσφυγες), μτφρ. Γεράσιμος Κακολύρης, Η Αυγή της Κυριακής / «Ενθέματα», 7 Φεβρουαρίου 2016, σσ. 36-37.

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΛΕΒΙΝΑΣ

Παπαγεωργίου, Βασίλης, «Η ανάσα της αϋπνίας» (για το βιβλίο: Εμμανουέλ Λεβινάς, Πάουλ Τσέλαν, από το είναι στο άλλο, μτφρ.-επίμ. Θωμάς Συμεωνίδης, Σαιξπηρικός, Θεσ/νίκη 2020), Χάρτης 20, Αύγουστος 2020.

ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΤΙΚΕΣ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ ΓΙΑ ΛΕΒΙΝΑΣ

Κακολύρης, Γεράσιμος, «“Για να κατανοήσουμε τον Λεβινάς” της Κορίν Πελλυσόν (κριτική)» (για το βιβλίο: Corine Pelluchon, Για να κατανοήσουμε τον Λεβινάς: Ένας φιλόσοφος για την εποχή μας, μτφρ. Γιώργος Φαράκλας, Πόλις, Αθήνα 2022, σελ. 343), Book Press, 17 Αυγούστου 2022.

Πάγκαλος, Μιχάλης, «Εμμανουήλ Λεβινάς: Ο Άλλος, ο Θεός και η ατομική συνείδηση» (για το βιβλίο: Corine Pelluchon, Για να κατανοήσουμε τον Λεβινάς: Ένας φιλόσοφος για την εποχή μας, μτφρ. Γιώργος Φαράκλας, Πόλις, Αθήνα 2022, σελ. 343), Τα Νέα (Βιβλιοδρόμιο), 12-14 Αυγούστου 2022, σσ. 1-3.

Ροζάνης, Στέφανος, «Ο Levinas και η ηθική της ετερότητας» [για το κείμενο του Χάρη Παπαχαραλάμπους, «Η ανταποδοτική ποινή ανάμεσα στην ηθική της ετερότητας και στην επιταγή της κυριαρχίας – Μια “λεβινασιανή” χειρονομία», στο Χάρης Παπαχαραλάμπους, Χρήστος Παπαστυλιανός (επιμ.), Κυριαρχία, Ετερότητα, Δικαιώματα, εκδόσεις Ευρασία, Αθήνα 2013], Η Κυριακάτικη Αυγή / «Αναγνώσεις», 8 Ιουνίου 2014.

ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΣΕ ΛΕΒΙΝΑΣ

Περιοδικό Ένεκεν, τχ. 38, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2015 (υπεύθ. αφιερώματος Σπύρος Μακρής).

ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ΔΙΑΤΡΙΒΕΣ ΓΙΑ ΛΕΒΙΝΑΣ

Ganev, Martin, Πρόσωπο, ετερότητα και κοινωνία στους Emmanuel Levinas και Ιωάννη Ζηζούλια (Μητροπολίτη Περγάμου), Διδακτορική διατριβή, Τμήμα Θεολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα 2018.

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΛΕΒΙΝΑΣ

Μιλιώνη, Άννα, «Η ευθύνη προς τον άλλο. Ζητήματα ταυτότητας, ετερότητας και ηθικής ευθύνης με βάση την σκέψη των Λεβινάς και Ρικέρ», Μ.Π.Σ. «Φιλοσοφία του Δικαίου», ΕΚΠΑ, 2018.

ΟΜΙΛΙΕΣ ΓΙΑ ΛΕΒΙΝΑΣ

«Ηθική ή πολιτική; Εμμανουέλ Λεβινάς ή Χάνα Άρεντ;». Μια συζήτηση με τη συμμετοχή της Βίκυς Ιακώβου (Παν/μιο Αιγαίου) και του Άγγελου Μουζακίτη (Παν/μιο Κρήτης), Τρίτη, 23 Φεβρουαρίου 2016, στις 20.00 μ.μ., στο Καφέ Έναστρον, Σόλωνος 101, Αθήνα (τηλ.: 210 3828161). Διοργάνωση: Εκδόσεις Ευρασία, Υπεύθυνος Προγράμματος-Συντονιστής: Μίλτος Ν. Θεοδοσίου.

Άγγελος Μουζακίτης, «Ετερότητα και δι-υποκειμενικότητα στη σκέψη του Levinas», Κυριακή 25 Οκτωβρίου 2015, 21ο Πανελλήνιο Μεταπτυχιακό Εντατικό Σεμινάριο-Συνέδριο για Υποψήφιους Διδάκτορες: «Ζητήματα Μεθοδολογίας της Έρευνας στις Κοινωνικές Επιστήμες», Πανεπιστήμιο Κρήτης, Πανεπιστημιούπολη Γάλλου/ Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ρέθυμνο 23 – 26 Οκτωβρίου 2015.

Σταύρος Ζουμπουλάκης, «Αγάπη και δικαιοσύνη στον Λεβινάς», 5ο συνέδριο Άρτου Ζωής, Σάββατο 29 Νοεμβρίου 2014, Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων.